İŞ HUKUKUNDA ARABULUCULUĞA UYGUN OLAN ve OLMAYAN KONULAR
Hangi iş davalarında arabuluculuk zorunlu? İş hukukunda zorunlu arabuluculuk kapsamında kalan konular. İş hukukunda arabuluculuğa elverişli olan ancak arabuluculuğun dava şartı olmadığı konular. Arabuluculuğa elverişli olmayan iş hukuku talepleri.
İŞ HUKUKUNDA ZORUNLU ARABULUCULUK KAPSAMINDA KALAN KONULAR
İş kanununda toplu iş uyuşmazlıkları dışında arabulucuya başvurma zorunluluğu bulunmazken; İş Mahkemelerinin kuruluş, görev, yetki ve yargılama usulünü yeniden düzenleyen 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu’nun 3.maddesiyle, aşağıda sayılan iş davaları bakımından arabuluculuk dava şartı olarak düzenlenmiştir. Dava şartı noksanlığı ise HMK m.115 hükmü uyarınca davanın usulden reddedilmesi sonucunu doğurur. Peki hangi iş davalarında arabuluculuk zorunlu?
1. İşçi tarafından talep edilecek;
– Tazminatlar (Kıdem tazminatı, ihbar tazminatı, kötü niyet tazminatı, ayrımcılık tazminatı, sendikal tazminat),
– Belirli süreli iş sözleşmesinin süresinden önce feshi durumunda bakiye süreye ilişkin tazminat,
– Her türlü ücret (Fazla çalışma ücreti, yeni iş arama izin ücreti, yıllık izin ücreti, hafta tatili ücreti, ulusal bayram ve genel tatil ücreti, prim, ikramiye),
– İşçinin haksız olarak kesilen paraya ilişkin talebi,
– İşe iade talepleri dava şartı arabuluculuk kapsamındadır.
2. İşveren tarafından talep edilebilecek;
– İhbar tazminatı,
– Cezai şart,
– Rekabet yasağına aykırılıktan doğan talepler,
– Avansın iadesi,
– Eğitim gideri, işçinin hesap verme borcu kapsamında işveren adına tahsil ettiği ve ödemediği paralar, işverenin işçiye fazladan yaptığı ödemelerden kaynaklı alacaklar gibi talepler dava şartı arabuluculuk kapsamındadır.
3. Kanundan, iş sözleşmesinden veya iş sözleşmesinin ek niteliğindeki kaynaklarda bulunmayıp, toplu iş sözleşmesinde bulunan, örneğin; kıdem primi, gece zammı, vardiya primi, ikramiye, yıllık izin parası, temininde güçlük zammı, sefer primi, aile yardımı, tahsil parası, çocuk yardımı, eğitim yardımı, servis ücreti, yemek parası ve diğer talepleri dava şartı arabuluculuk kapsamındadır.
4. İşçi ve işveren arasında haksız fiil veya sebepsiz zenginleşmeden doğan ve iş ilişkisinden kaynaklanan alacak ve tazminat talepleri de dava şartı arabuluculuk kapsamındadır.
5. STİSK gereğince sendikal tazminat talepleri ve sendikal nedenle iş sözleşmesinin feshi halinde işe iade talebiyle açılacak davalar için de dava şartı arabuluculuk hükümleri geçerlidir. Örneğin, işyeri sendika temsilcisinin iş sözleşmesinin haklı neden olmaksızın feshinden doğan işe iade davası.
6. İşçinin hayatta iken hak kazandığı ücret, prim, yıllık izin ücreti ve benzeri ödemeler veya İş K.m.14 gereği iş sözleşmesinin feshi nedeniyle hak kazandığı kıdem ve ihbar tazminatına ilişkin davalar yani işçinin mirasçılarının açacağı davalar için de arabuluculuğa başvuru zorunludur.
7. Uçucu personel olarak anılan hava taşıma işlerinde çalışan pilot, hostes gibi çalışanların iş ilişkisinden kaynaklanan uyuşmazlıkları da dava şartı arabuluculuk kapsamındadır.
8. Deniz İş Kanunundan kaynaklanan iaşe bedeli, Basın İş Kanundan kaynaklanan askerlik süresindeki ücret talepleri, iş sözleşmesi askıdan olan işçi kuruluşu yöneticisinin STİSK md. 23 uyarınca koşulları gerçekleşmesine rağmen işe alınmamasına dayanan talepler de dava şartı arabuluculuk kapsamındadır.
İŞ HUKUKUNDA ARABULUCULUĞA ELVERİŞLİ OLAN ANCAK ARABULUCULUĞUN DAVA ŞARTI OLMADIĞI KONULAR
Aşağıda sıralanmış uyuşmazlık konuları hakkında tarafların anlaşması ile ihtiyari arabuluculuk uygulanmasının önünde bir engel bulunmamakla birlikte dava açmak için arabuluculuğa başvuru yapmak şart değildir. Hangi iş davalarında ihtiyari arabuluculuk kurumuna başvurulabileceği aşağıda açıklanmıştır.
1. İş kazası veya meslek hastalığından kaynaklanan maddi ve manevi tazminat davaları ile bunlarla ilgili menfi tespit, itiraz ve rücu davaları zorunlu arabuluculuk kapsamında değildir. Çünkü bu taleplerin belirlenmesi aktüerya hesabı gerektirmektedir.
2. İşçi işe işverenin iş ilişkisinden kaynaklanmayan alacak ve tazminat taleplerine ilişkin davalar için de öncelikle arabuluculuğa başvuru şart değildir.
3. Ölüm tazminatı talepleri de ihtiyari arabuluculuğa uygun bir hukuki uyuşmazlıktır.
4. İşçi üye ile işçi sendikası arasında ortaya çıkan uyuşmazlıklar, sendika üyeliği için başvuran kişinin üyelik başvurusunun reddine karşı açacağı dava, sendikadan ihraç edilen üyenin sendikanın bu işleminin ortadan kaldırılması için açacağı dava, yönetici ile sendika arasında vekâlet ilişkisinden doğan davalar, sendikanın üyelik ve dayanışma aidatlarının tahsili için işverene açacağı dava, toplu iş sözleşmesi
Asıl işveren-alt işveren veya geçici işveren ile özel istihdam bürosu arasındaki davalar iş mahkemelerinin görev alanına girmediğinden dolayı bu davalar için arabuluculuğa başvurulması zorunlu değildir.
İş ilişkisinden kaynaklanan disiplin cezası olarak işçi, aleyhinde uygulanan ücret kesme cezasının iptali ve kesilen ücretin geri iadesi ile ilgili davada, uyuşmazlığın temeli disiplin cezasının iptaline dayandığından, ücret kesme cezasının iptali ve kesilen ücretin geri iadesi ile ilgili davada dava şartı arabuluculuk kapsamına girmeyecektir.
İş ilişkisinden kaynaklanmayıp, STİSK’den kaynaklanan üyelik aidatının tahsili (md.18), sendika genel kurulunun ve delege seçiminin iptali (md.15/2, md.16), işkolu tespiti (md.5), yetki itirazı (md.43), yorum davası (md.53/1) gibi davalarda dava şartı arabuluculuk kapsamına girmeyeceklerdir.
ARABULUCULUĞA ELVERİŞLİ OLMAYAN İŞ UYUŞMAZLIKLARI
Her uyuşmazlık arabuluculuğa elverişli değildir. Öyle ki tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edemeyecekleri ve kamu düzenini ilgilendiren aşağıdaki iş uyuşmazlıklarında arabuluculuğa başvurulamaz, başvurulduysa hatta anlaşma sağlandıysa bile söz konusu anlaşma geçersizdir.
1. Hizmet tespiti davaları, eksik ödenen primlere ilişkin davalar, sigortalının hatalı bildirimine ilişkin davalar, aylık bağlanmasına ilişkin davalar, sigorta kollarından yararlanmaya ilişkin davalar ve fiili hizmet süresi zammından yararlanmaya ilişkin davalar, İş ve Sosyal Güvenlik Hukukundan doğan idari para cezalarına itirazlar, 5510 sayılı Kanun’un geçici md.4 kapsamındaki uyuşmazlıklar hariç Sosyal Güvenlik Kurumu ile Türkiye İş Kurumu’nun taraf olduğu uyuşmazlıklar arabuluculuğa konu olamaz.
2. İşçi ücretlerinden kesilen vergi ve sigorta primleri uyuşmazlıkları tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebileceği hukuki uyuşmazlıklar olmadığından, arabuluculuğa da elverişli değildir.
3. İş uyuşmazlıkları kapsamında talep edilen ihtiyati tedbir ve ihtiyati haciz gibi geçici hukuki korumalar (HMK md.389-406, İİK md.257-268) ile ilgili talepler ne ihtiyari arabuluculuğun ne de dava şartı olarak arabuluculuğun kapsamına girmeyeceklerdir.
HUKUKİ UYARI: www.mesudebusrakucuk.av.tr resmi kaynak değildir. Paylaşılan tüm veriler bilgi amaçlı olup yasal tavsiye olarak değerlendirilemez ve herhangi bir sorumluluk kabul edilmez. Bilgiler, süregelen içtihat ve mevzuat değişiklikleri sebebiyle en güncel halinde olmayabilir. Kullanıcılar, sunulan bilgileri ve emsal Yüksek Mahkeme kararlarını resmi kaynaklardan teyit etmelidir.
